آیه 36 سوره قصص

فَلَمَّا جاءَهُمْ مُوسى‌ بِآياتِنا بَيِّناتٍ قالُوا ما هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُفْتَرىً وَ ما سَمِعْنا بِهذا فِي آبائِنَا الْأَوَّلِينَ (36)

فَلَمَّا جاءَهُمْ مُوسى‌ بِآياتِنا: پس زمانى كه آورد ايشان را موسى عليه السّلام معجزات ما را، بَيِّناتٍ‌: در حالتى كه روشن و هويدا بود، قالُوا ما هذا: گفتند فرعونيان: نيست اين، إِلَّا سِحْرٌ مُفْتَرىً‌: مگر سحرى بر بافته و ساخته كه ديگرى مثل آن نكرده، وَ ما سَمِعْنا بِهذا: و نشنيده‌ايم مثل اين سحر، يعنى اين را از كسى نشنيده‌ايم كه ديده باشد، فِي آبائِنَا الْأَوَّلِينَ‌: در روزگار پدران نخستين ما. اين سخن را به جهت آن گفته‌اند كه در روزگار آنها و پدرانشان ساحران بسيار بودند و با اين حال دعوى نبوت را از پدران خود نشنيده‌ايم كه گفته باشند: فلان، پيغمبر خدا مى‌باشد.

قالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ (33) وَ أَخِي هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعِي رِدْءاً يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ (34) قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً فَلا يَصِلُونَ إِلَيْكُما بِآياتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغالِبُونَ (35) فَلَمَّا جاءَهُمْ مُوسى‌ بِآياتِنا بَيِّناتٍ قالُوا ما هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُفْتَرىً وَ ما سَمِعْنا بِهذا فِي آبائِنَا الْأَوَّلِينَ (36) وَ قالَ مُوسى‌ رَبِّي أَعْلَمُ بِمَنْ جاءَ بِالْهُدى‌ مِنْ عِنْدِهِ وَ مَنْ تَكُونُ لَهُ عاقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ (37)

ترجمه‌

گفت اى پروردگار من همانا من كشتم از ايشان تنى را پس ميترسم كه بكشند مرا

و برادرم هارون او فصيح‌تر است از من بزبان آورى پس بفرست او را با من مدد كارى كه تصديق نمايد مرا همانا من ميترسم كه تكذيب كنند مرا

جلد 4 صفحه 187

گفت زود باشد كه قوى گردانيم بازوى ترا ببرادرت و قرار دهيم براى شما تسلّطى پس نخواهند رسيد بشما بسبب آيتهاى ما شما و هر كه پيروى كند شما را غالبانيد

پس چون آمد آنها را موسى با آيتهاى ما كه آشكار بود گفتند نيست اين مگر جادوئى افترا زده‌شده و نشنيديم اين را در پدرانمان كه پيشينيانند

و گفت موسى پروردگار من داناتر است بكسى كه آمد با هدايت از نزد او و كسيكه باشد براى او عاقبت آنسراى همانا رستگار نمى‌شوند ستمكاران.

تفسير

چون حضرت موسى با دو معجزه مذكوره در آيات سابقه مأموريت براى ارشاد فرعونيان پيدا كرد عرضه داشت پروردگارا من قبلا يكنفر از آنها را كشته‌ام كه شرح آن مفصلا در اين سوره ذكر شد اكنون ميترسم مرا در مقابل مقتول خودشان بكشند و برادرم هارون زبانش بازتر و قدرت بيانش بيشتر از من است و اين عرض را بملاحظه عقده‌ئى كه در زبانش بود نمود كه در سور سابقه بيان سبب آن و رفعش بدعاء او شد و درخواست نمود كه برادرش را بمعاونت در اداء رسالت براى او اختيار فرمايد كه مصدّق و مقرّر و معين و ناصر او باشد در اقامه حجّت و دفع تهمت كه از آن خائف بود و خداوند در مقام اجابت ملتمس او فرمود كه موجبات فوّت و قدرت تو را بوسيله ارسال برادرت بكمك تو و شركت در امرت فراهم خواهيم نمود و قرار ميدهيم براى شما دو نفر سلطنت و عليه در حجت و دليل را بر فرعونيان و مطمئن باشيد كه دست قدرت و استيلاى آنها بشما نخواهد رسيد با وجود معجزات و كمك‌هاى غيبى كه از ما با شما خواهد شد و بالاخره شما دو نفر و كسانيكه از شما تبعيت نمودند و ايمان آوردند بر فرعون و فرعونيان غلبه خواهيد نمود و آنها نيست و نابود خواهند شد و شما وارث مال و ملكشان خواهيد شد و حضرت موسى بعد از اين مأموريت و بشارت نزد خانواده خود مراجعت نمود و واقعه را نقل فرمود و با آنها بجانب مصر رهسپار گشت و چون بدربار فرعون راه يافت و ارائه معجزات نمود او و اتباعش آنرا حمل بر سحر و شعبده و دروغ بستن بخدا نمودند و گفتند ما چنين چيزى در ميان پدران و پيشينيان خود تاكنون نشنيده‌ايم كه كسى بيايد و بگويد من از پيش خدا آمده‌ام و دستوراتى آورده‌ام و آنها بپذيرند و قبول كنند با آنكه از ما عاقل‌تر و كاملتر بودند غافل از آنكه‌

جلد 4 صفحه 188

پيشينيان آنها كه عاقل و كامل بودند دعوت انبياء سلف را قبول كردند و آنها كه نكردند مانند اينها جاهل يا معاند بودند و حضرت موسى در جواب فرمود خداوند بهتر ميداند كه چه كس آمده است براى هدايت شما از نزد او و آنكه او بر حق و صادق است يا بر باطل و كاذب و نيز بهتر ميداند كه چه كس عاقبت بخير خواهد شد و بنعيم جاودانى بعد از اين سراى فانى كه مقدّمه براى انتقال بسراى باقى است خواهد رسيد مسلّم است كسانيكه بر خود و خلق ظلم نمودند بكفر و عصيان نصيبى جز حرمان ندارند در دنيا و آخرت و كلمه ردء بدون همزه و يصدّقنى بجزم و قال موسى بدون واو عاطفه و يكون بياء نيز قرائت شده است و بعضى گفته‌اند بعد از ختم مكالمات خدا با موسى عليه السّلام و نيل بمنصب رسالت از همانجا بمصر رهسپار شد و خانواده‌اش با گوسفندان در بيابان بودند تا چوپانى از اهل مدين بر آنها گذشت و دختر شعيب عليه السّلام را شناخت و آنها را بمدين برگرداند ولى قول اوّل كه موافق با روايت از امام باقر عليه السّلام است اوفق باعتبار و اسلم از اشكال ميباشد و در نفحات از امام صادق عليه السّلام غلبه و سلطنت موعوده خداوند را بمهابت آندو در دلهاى دشمنان و محبتشان در دلهاى دوستان تفسير فرموده است.

فَلَمّا جاءَهُم‌ مُوسي‌ بِآياتِنا بَيِّنات‌ٍ قالُوا ما هذا إِلاّ سِحرٌ مُفتَري‌ً وَ ما سَمِعنا بِهذا فِي‌ آبائِنَا الأَوَّلِين‌َ (36)

‌پس‌ موقعي‌ ‌که‌ موسي‌ آمد ‌آنها‌ ‌را‌ ‌با‌ آيات‌ و معجزات‌ واضحه‌ روشن‌ گفتند ‌اينکه‌ نيست‌ مگر سحر ‌که‌ بدروغ‌ و افتراء بهم‌ بافته‌ و ‌ما نشنيديم‌ ‌در‌ پدران‌ پيشينيان‌ ‌خود‌.

فَلَمّا جاءَهُم‌ مُوسي‌ بِآياتِنا بَيِّنات‌ٍ مثل‌ عصا و يد و بيضاء و بلع‌ سحر سحره‌ فرعون‌ و انفلاق‌ بحر و بليات‌ نازله‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ ‌از‌ سنين‌ و نقص‌ ثمرات‌ و جراد و قمل‌ و ضفادع‌.

قالُوا ما هذا إِلّا سِحرٌ مُفتَري‌ً تمام‌ اينها ‌را‌ حمل‌ بسحر كردند ‌از‌ روي‌ عناد و عصبيت‌ و ‌لو‌

جلد 14 - صفحه 236

قلبا يقين‌ پيدا كردند چنانچه‌ ميفرمايد وَ جَحَدُوا بِها وَ استَيقَنَتها أَنفُسُهُم‌ ظُلماً وَ عُلُوًّا (نمل‌ ‌آيه‌ 14).

وَ ما سَمِعنا بِهذا فِي‌ آبائِنَا الأَوَّلِين‌َ بسيار تعجب‌ ‌است‌ زيرا زماني‌ نبود ‌که‌ خالي‌ ‌از‌ انبياء ‌باشد‌ قضاياي‌ نوح‌، هود، صالح‌، ابراهيم‌، اسحق‌، يعقوب‌، يوسف‌ و ‌غير‌ اينها بعضي‌ گفتند بواسطه‌ فترتي‌ ‌که‌ ‌تا‌ زمان‌ موسي‌ ‌بود‌ اينها ‌از‌ انبياء سلف‌ اطلاعي‌ نداشتند اينهم‌ تمام‌ نيست‌ زيرا ‌در‌ سوره مؤمن‌، مؤمن‌ آل‌ فرعون‌ ميگويد يا قَوم‌ِ إِنِّي‌ أَخاف‌ُ عَلَيكُم‌ مِثل‌َ يَوم‌ِ الأَحزاب‌ِ مِثل‌َ دَأب‌ِ قَوم‌ِ نُوح‌ٍ وَ عادٍ وَ ثَمُودَ‌-‌ ‌الي‌ ‌قوله‌‌-‌ وَ لَقَد جاءَكُم‌ يُوسُف‌ُ مِن‌ قَبل‌ُ بِالبَيِّنات‌ِ فَما زِلتُم‌ فِي‌ شَك‌ٍّ مِمّا جاءَكُم‌ بِه‌ِ حَتّي‌ إِذا هَلَك‌َ قُلتُم‌ لَن‌ يَبعَث‌َ اللّه‌ُ مِن‌ بَعدِه‌ِ رَسُولًا (‌آيه‌ 30 ‌الي‌ 34) بعضي‌ گفتند مراد ‌اينکه‌ بوده‌ ‌که‌ اباء اولين‌ ‌ما ‌هم‌ تصديق‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نكردند اينهم‌ تمام‌ نيست‌ زيرا عدم‌ تصديق‌ ‌با‌ كلمه‌ «ما سَمِعنا» نميسازد مگر بگوئيم‌ مراد ‌آنها‌ ‌از‌ آباء اولين‌ كساني‌ ‌که‌ ‌بعد‌ ‌از‌ زمان‌ يوسف‌ بودند و شايد ‌بر‌ ‌اينکه‌ معني‌ جمله‌ «قُلتُم‌ لَن‌ يَبعَث‌َ اللّه‌ُ مِن‌ بَعدِه‌ِ رَسُولًا» ‌که‌ اشاره‌ شد.

]

(آیه 36)- موسی در برابر فرعون: در اینجا با هشتمین صحنه از این ماجرای بزرگ رو به رو می‌شویم.

موسی (ع) فرمان نبوت و رسالت را در آن شب تاریک و در آن سر زمین مقدس از خداوند دریافت نمود، به مصر آمد و برادرش هارون را با خبر ساخت، هر دو به سراغ فرعون رفتند.

چنانکه قرآن می‌گوید: «هنگامی که موسی با معجزات روشن ما به سراغ آنها آمد، آنها گفتند: این چیزی جز سحر نیست که به دروغ (به خدا) بسته شده است»! (فَلَمَّا جاءَهُمْ مُوسی بِآیاتِنا بَیِّناتٍ قالُوا ما هذا إِلَّا سِحْرٌ مُفْتَریً).

«ما هرگز چنین چیزی را در نیاکان خود نشنیده‌ایم»! (وَ ما سَمِعْنا بِهذا فِی آبائِنَا الْأَوَّلِینَ).

آنها به حربه سحر متوسل شدند همان حربه‌ای که همه جباران و گمراهان در طول تاریخ در برابر معجزات انبیا به آن متوسل می‌شدند.